Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бастакы Президенэ М.Е.Николаев эрэллээх соратнига, судаарыстыбаннай уонна общественнай диэйэтэл Климент Егорович Иванов 85 сааһын бу сэтинньи 10 күнүгэр томточчу туолла. Бүгүн мин бу дьоһун киһи туһунан Хаҥалаһым олохтоохторун билиһиннэриим. Аҕа көлүөнэ дьон, бука, өссө билэллэрэ да буолуо — Климент Иванов биһиги оройуоммут комсомольскай кэмитиэтин 1962 сыллаахтан икки сыл курдук салайа сылдьыбыта.
Сунтаар сириттэн силис тардан
Климент Иванов Сунтаар улууһун Элгээйититтэн төрүттээх. Кини Күндэйэ оскуолатыгар үтүөкэннээх учууталларга үөрэнэ сылдьыбыта. Мантан олоххо инники кэскиллээх суола арыллыбыта. Үөрэммит кыһатын туһунан суруйуутугар бастакы учууталын Е.Д.Старостинаны махтана ахтар — «Екатерина Дмитриевна 1945 сыл ыам ыйыгар үөрэн-көтөн кылааска киирэн Сэбиэскэй Сэбилэниилээх күүстэр кыырыктаах өстөөҕү кыдыйан Кыайыы былааҕын Германия киин куоратыгар тэлимнэппиттэрин туһунан ис иһиттэн долгуйан туран дорҕоонноохтук иһитиннэрбитин хаһан да умнубаппын! Онно биһиги «Ураа!» диэн хаһыытаспытынан оскуола тиэргэнигэр ойон тахсыбыппытын өйдүүбүн. Онно оскуола таһыгар кыһыҥҥы оттуллар маһы бэлэмнии сылдьар холхуостаахтар, тэлгэһэҕэ баар атын да дьон кыралыын-улаханныын өрөгөй үөрүүтүн үллэстибиттэрэ» диэн суруйбута баар. Билии-көрүү суолугар сирдээбит, үчүгэйгэ кэрэҕэ тардыһарга өйү-санааны уһугуннарбыт, инники кэскил туһунан толкуйдуурга, көнө, сиэрдээх майгылаах буоларга такайбыт оскуолатын дириэктэрин Г.П. Дмитриевы, бастакы идеал буолбут үтүөкэннээх киһини ахтар уонна «Киһиэхэ дьиэтэ-уота, төрөөбүт-үөскээбит сирэ-дойдута, бииргэ улааппыт дьоно-сэргэтэ, үөрэммит оскуолата кэлин ситэн-хотон хайдах киһи, үлэһит буоларыгар суолтата үүнээйигэ силис-мутук кэриэтэ буолаллар» диэн ахтар.
Комсомолтан үүнэн
Климент Иванов Бүлүү педучилищетын үөрэнэн бүтэрэн баран Күндэйэ, Хоро, Элгээйи оскуолаларыгар учууталлаабыт, Сунтаарыгар комсомол оройуоннааҕы кэмитиэтигэр бастакы сэкиритээринэн талыллан үлэлээбит. 1961 с. Михаил Николаев Эдьигээн оройуонунааҕы комсомол кэмитиэтин бастакы сэкиритээринэн талыллар. Ити кэмтэн ыла кинилэр дьылҕалара дьүөрэлэһэн барар. 1962 сыллаахха Климент Иванов комсомол уобаластааҕы кэмитиэтигэр үлэлээн иһэн Орджоникидзевскай оройуон комсомольскай тэрилтэтин бастакы сэкиритээринэн талыллар. Бу кэмҥэ Дьокуускай куорат тула нэһилиэктэр эмиэ биһиги оройуоммутугар киирэллэрэ.
Хаҥаласка, салайар үлэҕэ
Манна үлэлээбит сылларын туһунан Климент Егорович ахтыыттан биэриим: «Хаҥалас оччотооҕу бастыҥ дьоннорун кытары алтыспыппынан, бииргэ үлэлээбиппинэн астынабын, киэн туттабын.
Партия оройуоннааҕы кэмитиэтин бастакы сэкиритээринэн улахан уоппуттаах Дмитрий Семенович Шепелев үлэлээбитэ. Кини уҥа илиитэ, райком сэкиритээрэ Ефим Николаевич Васильев идеологическай үлэни олус таһаарыылаахтык иилээн-саҕалаан ыытара. Комсомол үлэтин көрүү-истии кини функциятыгар киирэрэ. Коля Марков, райкомол сэкиритээрэ, мин саамай чугас көмөлөһөөччүм этэ. Оройуоҥҥа ыччаттар производствоҕа оруолларын үрдэтиигэ күүстээх үлэ барара. Ленин уордьаннаах «Правда» колхуос бастыҥ ыанньыксыта Гаврил Чепалов, Нөмүгүгэ ОПХ бастыҥ хортуоппуй үүннэрээччитэ Павел Иванов ыччат-комсомольскай коллективтары салайбыттара. Гаврил Иванов эмиэ Ленин уордьанынан наҕараадаламмыта. «Өктөм» совхоз ыччат-комсомольскай фермата өрөс-пүүбүлүкэҕэ холобур буолара. Оччотооҕу комсомол аҕа саастаах көлүөнэни кытары чугас сибээстээҕэ.
Комсомол оройуоннааҕы кэмитиэтин салайааччытынан талыллыбытым кэннэ сотору соҕус буолан баран Булгунньахтаахха биллиилээх дьон — суруйааччы Исай Никифоров уонна улахан кэскиллээх, тэрийэр талааннаах, Дьокуускайдааҕы комсомол кэмитиэтин сэкиритээринэн үлэлии олорон эдэр сааһыгар хомолтолоохтук эчэйэн инбэлиит буолан хаалбыт, салгыы атын эппиэттээх улахан үлэҕэ дабайыахтаах Семен Григорьев миигин дьиэлэригэр ыҥыран ситиһиилээхтик үлэлиирбэр сүбэлээн-амалаан кэс тылларын эппиттэрин умнубаппын, улаханнык махтана саныыбын.
Оройуоннааҕы Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ Павел Павлович Иванов, «Правда» колхоз бэрэссэдээтэлэ Николай Евграфович Едисеев производствоҕа ыччаттар оруоллара үрдүүрүн күүскэ өйүүллэрэ. Комсомол уобаластааҕы кэмитиэтин бастакы сэкиритээрэ Андрей Иванович Михеев бэйэтэ Хаҥалас Сиинэтиттэн төрүттээҕэ. Онон эрэ буолбакка, оройуоммут тутула уларыйбытынан уонна бөдөҥнөр ахсааннарыгар киирэринэн биһиэхэ улахан болҕомтотун уурара. 1993 сыл күһүн балаҕан ыйыгар Покровскайга өрөспүүбүлүкэтээҕи комсомольскай актыып мунньаҕа буолбута. Онно оройуоҥҥа ыччат-комсомольскай коллективтар үлэлэрин тэрийии, социалистическай куоталаһыы тула бастыҥ уоппуту тарҕатыы бэрээдэгинэн киэҥ кэпсэтии тэриллибитэ. Оччолорго Михаил Николаев Комсомол Дьокуускайдааҕы горкомун бастакы сэкиритээринэн үлэлиирэ. Улахан убайа Ким Николаев дьиэ кэргэнэ Покровскайга олороллоро. Онон бириэмэлэннэҕинэ өрөбүллэргэ дьонугар тахсара. Түгэн булан көрсөр, кэпсэтэр буоларбыт. Мин ордук Дьокуускайга ыытыллар комсомольскай үлэ уоппутун ыйыталаһарым, онтон кыаллар өттүн туһанарбыт. Оччолорго чугаһынан уруута-аймаҕа суох киһи, мин, Ким Николаевтаахха, сайаҕас, ыалдьытымсах ыалга, соло баар буоллаҕына баран кэпсэтэн-ипсэтэн, астына сынньанан сэниэ ылынар буоларым» диэн истиҥник ахтар билигин Климент Егорович.
Климент Иванов командировкаҕа элбэхтик сылдьар эбитин суруйар — Тиит Арыыга, Булгунньахтаахха, Улахан Ааҥҥа, Сиинэҕэ тиийэ. Көрүдьүөс да түгэннэр тахсалларын ахтар. Ол курдук, биирдэ Еланкаҕа хамаанданан тиийбиттэр, онно Пудов уонна Михайлов диэн райком үлэһиттэрэ бииргэ барбыттар. Пудов Климент Егоровичка «Аан дойду балаһыанньатын туһунан нууччалыы бэлэмнэн, онно нууччалар олороллор» диэбит. Климент көрдөҕүнэ, кырдьык, барыта — нууччалар, уп-уһун хойуу бытык бөҕөтө дьон. Бэлэмнэммитинэн нууччалыы кэпсээн барбыт. Арай биир модьу оҕонньор туран «Биһиги манна сахалыы кэпсэтэбит ээ, сахалыы кэпсээ» диэбит. Климент Егорович олус диэн соһуйбут, уонна дакылаатын сахалыы салҕаабыт. Ол ыйыппыт киһи Федоров диэн лесхоз үлэһитэ эбитэ үһү…
Климент Егорович Ордожоникидзевскайдааҕы комсомол оройуоннааҕы кэмитиэтигэр үлэлии сылдьан комсомол кэккэтигэр ылбыт дьонноруттан биирдэстэрэ Андреев Павел Михайлович буолар. Хаҥаласка үлэлии сылдьыбыт кэмиттэн кини Василий Михайлович Власов аҕатын кытары билсибитин, икки төгүл көрсүбүтүн истиҥник ахтар. 1963 сыллаахха оройуоммут бөдөҥсүйбүт кэмигэр Климент Иванов ЫБСЛКС райкомун салайа сылдьан Малай Мархаҕа бөдөҥ, 300-чэкэ төбө ыанар ынахтаах, өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥнар ахсааннарыгар киирэр ферма биригэдьииринэн үлэлии сылдьар Алексей Власовы кытары билсибит, үлэни сатаан тэрийэриттэн, улахан аптарытыаттааҕыттан сөхпүт-махтайбыт. Бу сыл саас алдьатыылаах халаан уута кэлбит, ходуһалары, мэччирэҥнэри эрэ буолбакка, ферма тэлгэһэтин кытары ылбыт. «Дьокуускай» совхоз Сыырдаахтааҕы отделениетыгар сүөһү өлүүтэ тахсыбыт. Бюро мунньаҕа бу совхоз дириэктэрин Т.Г.Николаев үлэтинэн отчуот бэлэмнииргэ, партия райкомун сэкиритээрин Е.Н.Васильевы, райисполком бэрэссэдээтэлин солб. П.Е Агеевы уонна кинини командировкалаабыттар. Дьэ бу мунньахха Алексей Власов хаһаайыстыба саблайааччытын үлэтиттэн устубаттарын туһугар олус итэҕэтиилээхтик көмүскэспит. Николаев быыгабарынан эрэ муҥурдаммыт…
Үрдүкү салалтаҕа Михаил Николаевтыын
Климент Иванов Орджоникидзевскай оройуоҥҥа үлэлээн баран Хабаровскайдааҕы партийнай оскуоланы бүтэрбитэ уонна 1968 с. Абый оройуонугар, онтон төрөөбүт Сунтаарыгар райисполком бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Ити кэмҥэ М.Е.Николаев Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччытынан, тыа хаһаа-йыстыбатын миниистиринэн үлэлиир, 1985 с. ССКП Саха уобаластааҕы кэмитиэтин тыа хаһаайыстыба боппуруостарыгар сэкиритээринэн талыллар. 1986 с. К.Е.Иванов Саха АССР Агропромышленнай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччытынан буолар — тыа хаһаайыстыбатын миниистирин дуоһунаһыгар ананар. Онтон 1987 с. Михаил Николаев Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссээдээтэлинэн, К.Е.Иванов ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатынан талыллар. Москваҕа олорон Михаил Ефимовичтыын элбэхтик алтыһаллар. Ол туһунан ахтыытыгар: «Биһиги 1990 сыл саас ССРС Үрдүкү Сэбиэтин аймалҕаннаах, хабыр мөккүһүүлээх сийиэһин кэмигэр ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутааттара, өрөспүүбүлүкэ салалтата буолан түмсэммит, дойдуга буола турар быһыы-майгы, инники кэскилбит туһунан санаа атастаһар, кэпсэтэр этибит. Онно Үрдүкү Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ М.Е.Николаев, ССКП обкуомун бастакы сэкиритээрэ Ю.Н.Прокопьев эмиэ кытталлара. Онно көрдөхпүнэ, М.Е.Николаев дойду балаһыанньата олус ыараабытын, салалта уопсастыба модьуйуутун кытары аахсара, экэниэмикэни сайыннарыыга, ССКП Политбюрота уопсастыбаҕа буола турар событиеларга күүс өттүнэн буолбакка, өй-санаа өттүнэн орооһоро наада буолбутун этэрэ. Биирдэ мин сийиэс кэнниттэн М.Е.Николаевы, Ю.Н.Прокопьевы дьиэбэр ыалдьыттата ыҥыртаатым.
Көҥүл кэпсэтии буолла. Юрий Николаевич эмиэ уруккутуттан өйө-санаата уларыйбытын бэлиэтии көрбүтүм. Политбюро сорох боппуруостарга сыыһарын, ордук идеологияҕа атын санааны истэр, аахсар наадалааҕын, ардыгар демократтар ирдииллэрин кытары сөбүлэһэрин этэрэ. Уларыта тутуу соруктара дьон өйүгэр-санаатыгар бытааннык киирэрин сөбүлэһэрэ көстүбүтэ. Онон дойду уопсай политическай балаһыанньатын сыаналааһыҥҥа ыалдьыттарым көрүүлэрэ чугас соҕус этэ. Онтон өрөспүүбүлүкэбит балаһыанньатыгар, инники сайдар кэскилигэр дьоннорум санаалара олох атын буолан таҕыста. М.Е Николаев автономия статуһа намыһаҕын, ону үрдэтэргэ, сойууһунай өрөспүүбүлүкэлэр таһымнарыгар чугаһатарга, сайдыы үгүс боппуруостарын быһаарыыга өрөспүүбүлүкэ бэйэтэ бырааптанарын туруорсарга эттэ…» Дьэ ити курдук бииргэ алтыһан Сахабыт сирин кэскилин түстэспиттэрэ бу дьоһун дьон.
Баай уопуппутун үллэстэн
Климент Егорович 1990 с ахсынньы ыйыгар СӨ Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн анаммыта, 1991 с. ахсынньытыгар СӨ Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыта.
СӨ Бастакы Президенин Михаил Ефимович чугас доҕоро, соратнига саха омугун саҥа өрөспүүбүлүкэтин тэрийсиигэ бииргэ үлэлэспит, норуотун туһугар үгүс сыратын биэрэн 90-с сылларга Россия салалтатын кытары түһэрсибит бары Сөбүлэһиилэри бэлэмнииргэ үлэлэспит, ол иһигэр СӨ Судаарыстыбаннай суверенитетын туһунан Декларация ылыллыытыгар кыттыбыт киһи буолар. Билигин даҕаны Климент Егорович баай уоппутун норуотун кытары киэҥник атастаһар, хаһыакка, радиоҕа, телевидениеҕа интернет ситимнэригэр, ол иһигэр мин NikBara дневниктарбар, nikbara.ru сайтпар, Ютуб ханаалбар тахсар уонна Фейсбук социальнай ситимҥэ бэйэтин аккаунугар санаатын аһаҕастык үллэстэр. Кини 90-с сылларга буолбут ситиһиилэри, норуот санаата көтөҕүллүүтүн, төрүт култуура сайдыытын, Бастакы Президент сүҥкэ оруолун самнара сатыыр дьоҥҥо кытаанах харда биэрэр. Норуоппут махтанар, сүгүрүйэр үтүөкэннээх дьонноругар Климент Егоровичка, кини доҕоругар Михаил Ефимовичпытыгар кытаанах доруобуйаны ситиһиилэри, баҕарыаҕыҥ!
Николай Барамыгин
Подробнее
10.11.2021 13:12 Газета «Ханалас» https://xn--80aaaaaqpp6as1cq2a.xn--p1ai/article/30377
Посты К.Е.Иванова в моем блоге:
Интервью Климента Егоровича Иванова в День государственности РС (Я)!
Соболезнование от ветеранов государственной службы семье и близким В.М.Членова
Сахаттан сэдэх идэҕэ эн холобуруҥ үрдүү турдун…
Соболезнование Почетного гражданина Республики Саха (Якутия) К.Е.Иванова
Моя страница в Дневниках якт ру.: https://nikbara.ykt.ru/
Мой сайт: https://nikbara.ru/
Сайт об усадебном хозяйстве в Якутии https://usadbaykt.ru/
Мой канал в «Яндекс Дзен» — NikBara
Просьба подписаться на мой канал «Николай Барамыгин» на Ютуб!
https://www.youtube.com/c/НиколайБарамыгин
И на мои аккаунты в социальных сетях!
Я в Инстаграме @nb2015p
Персональная страница в «Фейсбуке»: https://www.facebook.com/nikbaramygin/
«Одноклассниках» https://ok.ru/profile/500676253992
«В контакте» https://vk.com/nbaramygin
«Твиттер» https://twitter.com/NBaramygin
Дорообо, Күндээдэ буотах, Күндэйэ диэн нэһилиэктэн төрүттээх, итини көннөрөрүҥ буоллар.
Сөп, көннөрүөҕүм