Санаа ситимэ - Блог Николая Барамыгина

Ытык киһибит сүдү үлэтэ хаартыска тылынан

Михаил Николаев 85 сааһын көрсө «Саргы түһүлгэтэ» култуура киинигэр Россия суруналыыстарын сойууһун чилиэннэрэ Степан Саввин уонна Олег Николаев хаартыскаларын быыстапкатын дьон-сэргэ сэҥээрэн көрдө. Бу фото-маастардар отуттан тахса сыллааҕы дьоһун үлэлэрин түмүгэ буолар диэтэхпинэ сыыспатым буолуо.

Доҕорум, биир идэлээҕим Степан Саввины кытары алтыспытым ыраатта, улууспутугар, бука, атахпыт үктэммэтэх сирэ, ходуһата-тыата суоҕа буолуо. Командировкаларга бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн, өйөһөн олус табыллан сылдьааччыбыт, хайа-хайабыт элбэх дьону кытары эн-мин дэһэн билсэрбит өрүү көмөлөһөр. Хаҥаласпыт үгүс бэлиэ түгэннэрин илэ харахпытынан көрбүт, билбит дьоллоохпут диэ этибит, ол иһигэр бу ытык киһибит Михаил Николаевы кытары сибээстээх күннэри. Ону бигэргэтэр көтөх муҥунан хаартыскалардаахпыт, дискэлэрдээхпит. Бу быыстапкаҕа Степан Саввин истиҥник алтыспыт доҕорун, эрдэ олохтон барбыт Олег Николаев Михаил Ефимович кыттыылаах түгэннэри кыраҕы хараҕынан таба туппут хаартыскаларын эбии киллэрэн биир дойдулаахтарбытыгар билиһиннэрдэ.

Олег Николаев өрөспүүбүлүкэ бэчээтигэр биллэр-көстөр талааннаах киһи этэ, эппиэттээх тэрээһиннэргэ ыҥырыыга сылдьара. Ол курдук араас өрөспүүбүлүкэ дьылҕатын улахан быһаарыылаах мунньахтарыгар, дуогабардары түһэрсии кэмнэригэр эрэнэн кытыннараллара, хаартыскаҕа түһэртэрэллэрэ. Маннык түгэннэргэ уопут, эрдэттэн бэлэмнэнии, түһэрэр да туочуканы булуу, ракурсу, уоту-күөһү таба учуоттаан үлэлээһин улахан оруоллааҕын фото-суруналыыстар билэллэр. Оччолорго, отут-түөрт уон сыллааҕыта сыыппара фотоаппараттар суохтара, түһэрбит каадыргар билиҥҥи курдук тугу эрэ сотторор, тупсарар кыах суоҕа.

Дьыаланы биир сөкүүндэ, чыпчылҕан түгэнэ чиэһинэйдик быһаарара. Дьэ маннык түгэни таба тутаары Степаннаах Олег тугу барытын умнан туран үлэлииллэрэ, хаартысканы бэчээттээн биэрэ охсоору түүннэри лабораторияларыгар түбүгүрэллэрэ. Ити билигин судургу, түһэрээт интернетинэн аан дойдуга утаарыаххын син…

Ардыгар биир табыллыбыт каадыры ылаары бириэмэ бөҕөтүн ыытаҕын. Сүүрэн-көтөн баран олорчу да мэлийиэххин син. Хаартыска түгэни кэпсиэхтээх, дьоҥҥо тириэрдиэхтээх диэн баар. «Туруоруллубут» түһэрии сыаната кыра. Тоҕо билигин дьон фотосессиялар диэни биллэр фотомаастардарга сакаастаан ыыттаралларый? Настарыанньаны тириэрдэр, киһини долгутар хаартыскалары өйдөбүнньүк гынан илдьэ сылдьаары.Оннооҕор кэллэктиибинэн да түһүүлэри интэриэһинэй гына тэрийиэххэ син.

Тоҕо мин бу туһунан кэпсиибиний? Хаартыскаҕа түһэрии искусство биир дьикти көрүҥэ. Ону бу уолаттар дьэ кыайа туппуттар диэн этээри. Буолаары буолан история араас тургутуулаах кэмин хаартыскаҕа докумуон быһыытынан хаалларан. Быыстапкаҕа турбут үлэлэр сорохторо ханна да хатыламматахтара. Степан Саввин бу пленкалары харыстабыллаахтык илдьэ сылдьан, кэлин көтөх муҥунааҕытыттан сыыйан-талан, сууйан-сотон ыалдьа сылдьан түбүгүрэн, ардыгар сирэй-харах да манаһан эдэр дьонунан сыыппараҕа көһөртөрөн, биэнсийэлээх киһи ороскуотуран даҕаны, үйэтиппитэ улахан суолталаах дии санаан суруйабын. Олус сэдэх хаартыскалар, ону бириэмэ аастаҕын ахсын сыаналыыр дьон сыаналыахтара дии саныыбын.

Бэтэрээнэн соҕус эттэххэ, ватсаап ситимин нөҥүө ирдэһэбит дии билигин, кимнээх эргэ хаартыскаларбытыгар аата-суола суох үйэтитиллэн хаалбыттарын…

Урукку кэмҥэ (түһэрэ сылдьыбыт, эрэйдэммит буолан этэбин) дьыалабыай тэрээһиннэргэ хаарчах элбэх, түһэрэр түгэни таба тутар уустуктардааҕа. Түһэрэр киһиҥ настарыанньатын таба туттаххына ким эрэ кэнниттэн дуу, ойоҕоһуттан дуу мэһэйдээн буорту гыммыта баар буолара…

Степан Саввиннаах хаартыскалара история кэрэһиттэрэ. Бу түһэриилэри көрө олорон киһи сөҕөр — хайдах курдук улахан эппиэтинэстээх, бүтүн саха норуотун дьылҕатын быһаарар үлэни Михаил Николаев ыытан кэлбитин, кими кытары дьонун-сэргэтин туһугар алтыспытын, хайдахтаах курдук улахан сүгэһэри санныгар сүкпүтүн, олох оллурдарын-боллурдарын хорсуннук, муударайдык ааспытын.

Историяны соппоккун, хайдах баарынан ылынарга эрэ тиийэҕин, уонна — өйдүү сатыырга. Сорохтор сүөргүлүү санаабыттара буолуо — дьэ тоҕо бу Ельцини, Чубайсы, Гайдары, о.д. а. кытары Николаев сэргэ хаамта, илии тутуста диэн, бу хаартыскавны тоҕо туруорабыт, чыыскалаан да кэбиһиэх санаа сорохторго киирбитэ буолуо, бүгүҥҥү күн мындаатыттан. Ол эрээри историяны соппоккун, олорон кэлбит кэммит аны хатыламмата биллэр. Дьэ, ону кэпсиир бу үбүлүөйдээх күн турбут дьикти быыстапка. Махтаныах эрэ тустаахпыт, патриот, энтузиаст уолаттарбытыгар.

Ким быыстапканы көрбөтөх «Саргы түһүлгэтигэр» кэлэн билсиҥ, сорох сорохтор элбэх билэр дьоҥҥутун, историяҕа киирбит бэйэҕитин даҕаны таба көрүөххүтүн син. Бу дьикти ис хоһоонноох быыстапканы көрөн баран арай мин кэҥэс соҕустук биирдиилээн туруорбуттара буоллар диэн хомойо санаатым. Тоҕо диэтэххэ үгүс манна көстөр түгэн киһини толкуйдатар…