“Хаҥалас” хаһыакка ыам ыйын 1 к. тахсыбыт ыстатыйа уонна 2023 с. муус устар ыйга уһулбут видеоларым.
Саха сиригэр үһүс төгүлүн туттарыллар «Үлэ киһитэ — 2025» улахан суолталаах бириэмийэни чахчы да бастыҥтан бастыҥ, чулууттан чулуу киһибит, тыа сирин туруу үлэһитэ, II Малдьаҕар нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, “Үтүөлээх фермер” АККОР бэлиэтин хаһаайына Михаил Павлов аата дорҕоонноохтук ааттаммытыттан, уһун сылларга сыралаах үлэтэ сыаналаммытыттан Хаҥалас улууһун дьоно-сэргэтэ киэн тутунна.
Үтүөкэн киһи, дьоһуннаах салайааччы билигин үлэтин үгэнэ. Михаил Павловы Тойон Арыыттан сайылыкка сүөһүлэрин көһөрөн түбүгүрэ сырыттаҕына көрсөн кэпсэттим.
— Михаил, бэйэҥ, төрөппүттэриҥ, дьиэ кэргэниҥ туһунан кылгастык билиһиннэр эрэ.
— Бииргэ төрөөбүттэр 7 этибит. Саамай улахаммыт — эдьиийбит Анна Васильевна, Герой ийэ, уоннааҕылар уолаттарбыт, мин саамай кыраларабын. Билигин убайдарым Афанасий, Гаврил бааллар. Бииргэ төрөөбүттэрим оҕолоро, сиэннэрэ билигин тэнийэн, элбээн этэҥҥэ олороллор, үлэлииллэр, үөрэнэллэр. Ийэм Ольга Алексеевна барахсан мин 5 саастаахпар, аҕам Василий Афанасьевич Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа (1941-1946 сс.), 10 саастаахпар 1972 с. олохтон туорааннар интэринээккэ олорбутум. 5-скылааска үөрэнэ киирэрбэр, бииргэ төрөөбүт убайым Валентин Васильевич учуутал буолан, киниэхэ олорон үөрэнэн орто оскуоланы бүтэрбитим. Сэбиэскэй кэминээҕи оҕолор барыларын кэриэтэ сайынын оттоон-мастаан улааппытым. Икки сыл аармыйаҕа сулууспалаан баран бастаан «Булгунньахтаах» сопхуос Улахан Ааннааҕы отделениетыгар оробуочайынан үлэлээбитим. Салгыы Дьокуускайдааҕы салайар каадырдары бэлэмниир техникуму 1987 сыллаахха агроном идэлээх үөрэнэн бүтэрбитим. Ол кэнниттэн Улахан Аан отделениетыгар сүөһү биригэдьииринэн, зоотехнигинэн үлэлээбитим. Бу үлэлии сылдьан 1988 с. Дьокуускай куоракка «Сүөһү биригэдьиирэ», Новосибирскайга «Зоотехния», 1990 с. Благовещенскайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын институтугар «Кылаабынай экэнэмиис», 1991 с. Новосибирскай куоракка «Тыа хаһаайыстыбатын экэнэмииһэ» үрдүкү салайар оскуолаларга анал куурустары бүтэрбитим.
Кэргэним РФ үөрэҕириигэ уонна иитиигэ Бочуоттаах үлэһитэ Зинаида Викторовна «Кыымчаан» уһуйааҥҥа 31 сыл, ол иһигэр 20 сыл сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ, билигин биэнсийэҕэ тахсан баран педагог-психологынан үлэлиир. Икки уол оҕолоохпут, улахан уолбут Максим инженер үөрэхтээх, «Ситим» ТХПК дириэктэринэн үлэлиир. Кыра уол Афанасий хайа инженерэ идэлээх, АЛРОСА хампаанньаҕа хапытаалынай тутуу салаатын салалтатыгар ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар, кэргэннээх, Степа диэн уол оҕолоох.
— Уустук 90-с сыллар, ыһыллыы-тоҕуллуу сыллара хайдах этилэрэй? Хаһан-хайдах хаһаайыстыбаҕын тэриммиккиний?
— Манна биһиэхэ, «Булгунньахтаах» сопхуос ыһыллыбатаҕа. Бастакы Бэрэсидьиэммит Михаил Николаев хаһаайыстыбаны тутан олоруҥ диэн дьаһалынан уонна бырамыысаланнас тэрилтэлэригэр сыһыаран, кыралаан көмө баар буолан тутуһан олорбуппут. Мин 1992 сыллаахха «Булгунньахтаах» сопхуоска экэнэмииһинэн үлэлээбитим. Ити сыл сопхуостан туспа барар дьоҥҥо паай биэрэн, бастакы «Көмүөл» бааһынай хаһаайыстыба тэриллибитэ.1993 сыллаахха сопхуостан уурайан Еланка үрдүнэн «Кубалаах» диэн сиргэ «Көмүөл» диэн бааһынай хаһаайыстыбалаах дьоҥҥо көннөрү үлэһитинэн барбытым. Сирэ-уота олус үчүгэйэ, ол гынан баран уота-күөһэ суоҕа, ыабыт үүппүтүн ханна да туппаттара, иннибит-кэннибит туга да биллибэтэ. 1999 сыллаахха бу хаһаайыстыбам үлэһиттэрэ паайдарын үллэстэн ыһыллан хаалбыттара, сорох дьон төттөрү сопхуоска киирбиттэрэ. Үлэлээбит хаһаайыстыбабыттан олус эргэ, бэйэм үлэлии сылдьыбыт «Беларусь» тыраахтарбын ылбытым. Бастаан утаа ыалларга уокка оттор мастарын бэлэмнээн, ону таһан батарарым. Сайынын оттоон, ону атыылаан сорох дьон сүөһүнэн төлөһөллөрө, итинник сыыйа үлэбин саҕалаатаҕым дии. 50 төбө сүөһүттэн саҕалаан «М.В.Павлов» бааһынай хаһаайыстыбатын тэриммитим. Итиннэ эрдэ анал үөрэхтэри барбытым, ааҕынан-суоттанан, былааннаан үлэлииргэ сүрүн төрүөтүнэн буолбуттара.
— Быйыл хотонноруҥ комплекстара элбээбиттэрин сөҕө көрбүтүм.
— Сыллата хороҕор муостаах сүөһү ахсаанын элбэтэн, 2014-2021 сыллар усталарыгар бырайыактааммыт бэйэбит күүспүтүнэн бастаан 50 төбөҕө, онтон 80, 120, 200 төбө сүөһүгэ аналлаах хотоннору туппуппут. Манна хотон ис сырдыгын учуоттаан, салгынын ыраастыыр вентиляциялаан, сүөһү уулуурун, ноһуому таһаарыыны механизациялаан оҥостубуппут. Ол быһыытынан ньирэйиттэн саҕалаан ыччат сүөһүлэр, ыанар ынахтар уонна идэһэҕэ анаан уотууга турар хороҕор муостаахтар тус-туспа хотоннорго тураллар.
— Сайылыктаргар уонна Тойон Арыыга «Харыйаҕа» элэктэриичистибэ уотун хаһан киллэртэрбиккиний?
— «Сахаэнерго” АУО технологическай холбооһуннар бырагыраамаларынан 2000 сыллаахха бастаан «Хаастаах» сайылыгар, ол кэнниттэн 2021 с. «Мондурахха», эһиилигэр «Сыырдаахха» элэктэриичистибэ уота кэлбитэ. Оттон сүрүн кыстыыр сирбэр «Харыйаҕа» 2022 сыллаахха 8 км устата158 уот лииньийэтин остуолбатын туруорбуппут, трансформатор туруорбуттара, уоту холбообуттара. Бэдэрээччитинэн Евгений Кривошапкин дириэктэрдээх «СК Капитал» ХЭТ үлэлээбитэ. “Сахаэнерго” АУо генеральнай дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата Гаврил Алексеев бу улахан үлэни оҥорбуттара. Ол иннинэ этэргэ дылы, чүмэчинэн сырдатынан, дизель ыстаансыйатынан уоттанан сэлээркэ бөҕөтүн үрдэрэн, ороскуот бөҕөтүн көрсөн олордохпут дии.
— Михаил Васильевич, үлэлиириҥ тухары он-маны тобулан толкуйдаан сырыттаҕыҥ?
— Оннук, МТЗ-80 мас таһар бырысыабын уларытан от тиэйэр стоговозтан саҕалаан оҥостобут, тупсарабыт. 2000 сыллаахтан ынахтары барыларын анал ыыр аппараатынан ыыллар, 2022 сылтан сүрүн сирбэр «Харыйаҕа» уонна «Хаастаах», «Сыырдаах», «Мондурах» сайылыктарыгар үүт анал турбанан сүүрэн иһиккэ түһэрин ситиспиппит. Сүөһүм төбөтө элбээн оттуур ходуһаҕа наадыйыы улаатар, ол иһин кэтэх ыаллартан оттуур сирдэри түүлэһэбин. Ити барыта улахан үлэттэн тахсар.
— Үлэ киһитэ олорор, үлэлиир уонна сынньанар усулуобуйалаах буоллаҕына үлэтэ таһаарыылаах буолар, эһиэхэ хайдаҕый?
— Үлэһиттэрим олорор дьиэлэрэ барыта уоттаахтар-күөстээхтэр, тутулуга суох эбэтэр киин ититэр ситимтэн сылааска холбонон тураллар. Хас биирдии дьиэҕэ аныгы үйэ ирдэбилинэн куйаар ситимин нөҥүө суотабай сибээс, интернет уонна спутниковай сыыпара ТВ көрөллөр. Суунарга-тараанарга баанньык, туспа итии уулаах таҥас сууйар сир, сынньанар хос бааллар. Аспытыгар эбии гынарга куурусса иитэбит, сибиинньэ тутабыт. Сайын саҕаланыыта күөх луугу, онтон ситтэҕинэ хаптаҕас, моонньоҕон, дөлүһүөн, тэллэй хомуйабыт. Сэргэхтик олоробут.
— Кэлиҥҥи сылларга, үлэҥ сүрүн көрдөрүүлэрин билиһиннэр эрэ.
— Ааспыт 2024 сыл түмүгүнэн эттэххэ уопсайа 1653 төбө сүөһү, ол иһигэр ыанар ынаҕа 650 төбө, ньирэйи ылыыбыт 80-85% тэҥнэһэр. Саҥа дьылга улахан сүөһүм ахсаана 1700 төбө буолбута, билигин 500-тэн тахса ынах төрөөн турар. Үүтү — 1445 туоннаны ыабыппыт. Сыспай сиэллээх сылгыбыт ахсаана 231 төбө, ол иһигэр биэтэ — 162, кулуну тыыннаахтыы ылыы 75 % буолбута. Сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ ааспыт сыл 3000 туонна оту оттообуппут, ол иһигэр 2200 т от уонна 800 т сүмэлээх оту бэлэмнээбиппит.2021 сылтан саҕалаан хаһаайыстыбабар сүөһү аһылыгар анаан сенаж, сиилэс бэлэмниир буолбуппут.
— Михаил Васильевич, өссө төгүл өр сылларга үлэлээбит сыралаах үлэҥ сыаналаммытынан, «Үлэ киһитэ — 2025» бириэмийэ ылбыккынан эҕэрдэлиибин! Үлэҕэр-хамнаскар ситиһиилэри, тус олоххор дьолу-соргуну баҕарабын, ыйытыыларбар хоруйдаабытыҥ иһин махтанабын.
Сайылыкка көһүүнү эрдэ саҕалаан Павлов хаһаайыстыбата бастакы күн «Мондурах» диэн сайылыкка 80-тан тахса төбө ынаҕы көһөрөн аҕалла. Итинтэн салгыы, «Этэҕэлээх», «Кураанах» «Сыырдаах» уонна «Хаастаах» сайылыктарыгар сүөһүлэр көһөн кэлэннэр үлэһиттэр намчы оттоох, чыыбаайылаах сайылыктартан үрүҥ илгэни үрүлүтэ сүүрдүөхтэрэ, үүтү-сүөгэйи, арыыны дэлэтиэхтэрэ, ыччат сүөһүнү уотуохтара, эмис эти элбэтиэхтэрэ турдаҕа.
Михаил хаһаайыстыбата үүнэр-сайдар кэскилигэр туһуламмыт чопчу сыаллаах инники былаана, күннээҕи кыһарыйар кыһалҕата да элбэх. Ону барытын быһааран, баҕа санаатын олоххо киллэрэргэ дьулуһан туран үлэлиир.
Уйбаан УЙГУУРАП,
хаартыскаҕа ааптар түһэриитэ уонна Павловтар дьиэ кэргэн тус архыыптарыттан туһанылыннылар.
***
2023 с. муус устар 6 к. уһулбут видеоларым.
Мин блогпар Михаил Павлов туһунан:
Михаил Павлов о своем хозяйстве, о пожеланиях правительству
Михаил Павлов: “Знаю, что фермерское братство – не пустой звук”
1640 ЫНАХ, 200 СЫЛГЫ СҮӨҺҮЛЭЭХ соччо биллибэт БААҺЫНАЙ.
Мой сайт: https://nikbara.ru/ — блог о разных интересных событиях
Сайт об усадебном хозяйстве в Якутии https://usadbaykt.ru/
Мой канал в «Яндекс Дзен» — NikBara
Мой блог в “Блогах Якутии” https://blogi.nlrs.ru/author/88287 — архив моих постов в Дневниках Якт.ру и новые посты о культурных событиях.
Просьба подписаться на мой канал «Николай Барамыгин» на Ютуб!
Мой канал в РУТУБ: https://rutube.ru/channel/14274804/
И на мои аккаунты в социальных сетях!
«Одноклассниках» https://ok.ru/profile/500676253992
«В контакте» https://vk.com/nbaramygin
Мой канал в «Телеграм» https://t.me/nikbaraykt