Дойду дьиннээх патриотун ыччакка холобур буолар олоҕо.

kprf.ru сайтан хаартыска

2025 с. от ыйыгар 100 сааһын туолаары сылдьар сэрии бэтэрээнэ Петр Константинович Яковлев туһунан СӨ Бочуоттаах олохтооҕо Климент Егорович Иванов ахтыытын таһаарабын.

***

Күн-дьыл баран истэҕин аайы олох остуоруйатын көлүөһэтэ иннин диэки эргийэр. Дьэ оччоҕуна урукку дьыллар улаҕалара сурукка тиһиллибэтэх эбэтэр норуот умнуллубат номоҕор киирбэтэх буоллаҕына симэлийэр, сүтэр. Ол эрээри, быйыл бүтүн аан дойду үрдүнэн Аҕа дойдуну көмүскүүр улуу сэрии кыайыыннан түмүктэммитэ 80 сылын үөрүүлээхтик бэлиэтиэхпит. Онно бэлэмнэнэн «Улуу Кыайыы остуоруйата өлбөөдүйбэт, куруук тыыннаах!» – диэн ис хоһоонноох элбэх дьаһаллар бараллар, ахтыылар суруллаллар.
Биһиги, сэрии кэмин оҕолоро, уоттаах сэрии сылларыгар оҕо сааспыт ааспыта. Доруобуйаларынан хааччааҕа суох дьон барыта Аан дойдуну көмүскүүр кырыктаах кыргыһыы хонуутугар, сэрии фронугар барбыттара. Онтон дойдуларыгар, тыылга доруобуйаларынан хааччахтаах эр дьон уонна дьахталлар хаалбыттара. Онон сэрии кэмин оҕолоро үлэ ыараханын, аччыктыыр, тоҥор-хатар кыһалҕатын эппитинэн-хааммытынан билбиппит. Сэрии кэмин оҕолоро Улуу Кыайыы кэлэригэр төһө кыалларынан көмөлөспүт үтүөлээхтэр. Сэрии саҕана олох-дьаһах ыараханын, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан олорон ааспыттарын, күүстэрэ төһө кыайарынан Улуу Кыайыы кэлэригэр көмөлөспүттэрин кэпсиир наада.
Оттон уоттаах сэрии толоонун ортотунан ааспыт, дойдубутун хааннаах өстөөхтөртөн көмүскүүр иһин олохторун харыстаабакка кыргыһан, Улуу Кыайыыны уһансыбыт ытык дьоммут ааттарын өрө тутуохтаахпыт, үйэтитиэхтээхпит. Бырааһынньыктарга эрэ буолбакка, мэлдьитин харах далыгар илдьэ сылдьыахтаахпыт. Кинилэр олохторун ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитиигэ сүрүн холобур оҥостуохтаахпыт.
Аҕа дойду сэриитин бэтэрээнэ, илиҥҥи фроҥҥа Японияны кытары сэриигэ кыттыһан Улуу Кыайыы күнэ кэлэригэр кылаатын киллэрсибит Саха сирин биир ытык киһитэ, государственнай сулууспа бэтэрээнэ, республика социальнай-экономическай сайдыытыгар үлэлиир дьоҕурун, билиитин-көрүүтүн, сатабылын анаабыт Петр Константинович Яковлев аны аҕыйах хонугунан 100 сааһын туолар. Мин кинини тус бэйэтин уонна үлэһит быһыытынан үчүгэйдик билэрим быһыытынан, ытык киһибит Петр Константинович туһунан ахтыы суруйарга сананным.

П.К. Яковлев 1925 сыллаахха от ыйын 12 күнүгэр Сунтаар оройуонун Тэҥкэ учаастагар төрөөбүтэ. Уоттаах сэрии сылларыгар Сахабыт сиригэр кураан сатыылаан оҕо сааһа ыараханнык ааспыта. Оскуолаҕа үөрэнэр сылларыттан колхоз араас үлэлэригэр эриллэн, ас-үөл тиийбэтинэн аччыктыыр кыһалҕатын билэн улааппыта.
Онтон 19 сааһыгар 1944 сыллаахха сайын Советскай армияҕа ыҥырыллан, Иркутскай уобаласка тиийбитэ. Онно саҥа ыҥырыллан кэлбит салдааттары икки группаҕа араарбыттара: биир группаны арҕаа фроҥҥа, иккис группаны Монголия народнай Республикатыгар. Петр Константинович иккис группаҕа түбэһэн, М.Н.Р-га Чойбалсан куоракка илиҥҥи хайысхаҕа инники күөҥҥэ сылдьар 61-с танковай дивизия 61-с мотострелковай полкатыгар сулууспалаабыта. Онтон, П. Яковлев кыраҕатыы билэннэр минометнай батальоҥҥа минометчигынан көһөрбүттэрэ. Онно Мэҥэ-Хаҥаластан Александр Стручков, А.К. Скрябин, А.П. Габышев бааллара, онон түөрт саха уолаттара бииргэ минометнай сулууспаҕа сулууспалаабыттара.1945 сыллаахха кинилэр сулууспалыыр мотострелковай полкаларын Сталинградскай сэрии геройа генерал Иван Ильич Людников хамаандалыыр 39-с армияҕа холбообуттара.
Ити барыта Японияны кытары сэрии саҕаланыан иннигэр Советскай границаны бөҕөргөтүү тэрээһинэ этэ.
Дьэ, ити кэнниттэн, Японияны утары АХШ сууһарыылаах атомнай бомбаны туттубуттарын туһунан сурах дьон санаатын, ол иһигэр салдааттары аймыыр. Онтон биһиги армиябыт Солунь-Ванемяо хайысхатынан кимэн киириитэ саҕаланар. Суола-ииһэ суох, Хинган хайаларын быыстарынан Петр Яковлев сулууспалыыр дивизията сэриилэһэ-сэриилэһэ иннин диэки кимэн киирэр.
Өстөөхтөр хайа быыһыгар саһан олорон кырыктаах утарсыыны оҥорбуттара. Элбэх салдаат сүтүктээх даҕаны буоллар Петр Яковлев сулууспалыыр минометнай этэрээтэ, өстөөхтөрүн самнартаан Ванемяо куораты ылбыттара Советскай армия Японияны кыайар сэриитигэр улахан суолталаммыта.
Онон П.К. Яковлев Советскай Союз Японияны утары кылгас буолан баран, дохсун уоттаах сэриитин актыыбынай кыттыылааҕа. Маньчжурияны босхолооһуҥҥа активнай кыттыыны ылбытыгар Верховнай Главкомандующай И.В. Сталин илии баттааһыннаах Махтал суругун туппута.
Милитаристскай Японияны утары ситиһиилээхтик кыттыбытын иһин «Аҕа дойдутун сэриитин II степеннаах» орденынан, «За победу над Японией», «За боевые заслуги» мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кэнниттэн Иркутскай уобаласка Советскай армияҕа 1950 сылга диэри салҕыы сулууспалаабыта. Кини Саха Өрөспүүбүлүкэтин,Дьокуускай куорат, Сунтаар улууһун, Тэҥкэ нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.

Олоххо тардыһыыта күүстээх буолан, армияҕа сулууспалаан бүтээт, Ленинградтааҕы университетка үөрэнэн үрдүк үөрэхтээх дойдутугар Сунтаарга төннүбүтэ.
Петр Константинович дойдутугар кэлэн, эйэлээх олох сайдыытын тэрийсии үөһүгэр түспүтэ. Ленинград университета бүтэрбит специалиһы Тойбохой орто оскуолатыгар бастаан учууталынан, онтон аҕыйах ый буолаат завуһунан анаабыттара.
Эһиилигэр оройуоҥҥа иккис улахан Элгээйи оскуолатыгар дириэктэринэн ананар. Ол кэмҥэ Элгээйи сэттэ кылаастаах оскуолата саҥа уон кылаастаах орто оскуолаҕа уларытан тэриллибит кэмэ этэ. Онон саҥа учууталлары анааһын, кинилэргэ олорор усулуобуйаларын тэрийэн, оскуола материальнай базатын тупсарыы, орто оскуолаҕа үөрэтии саҥа программаларын олоххо киллэрии эппиэттээх кэмигэр үлэлээн, үөрэх тэрилтэтин салайааччытын быһыытынан буспута-хаппыта.
ССКП райкомун иккис сэкэритээрэ Владимир Гаврильевич көҕүлээһининэн Яковлев П.К. Сунтаарга үөрэх отделын сэбиэдиссэйин эппиэттээх үлэтигэр өрө таһаарыллыбыта. Ити 1957 сыллаахха этэ. Дьэ, ити кэмтэн ыла Петр Константинович үлэтин далааһына кэҥээн, төрөөбүт Сунтаарын оройуона сайдыытыгар туох баар билиитин-көрүүтүн, кыһамньытын, сатабылын ууран үлэлээбит уонна дьоһуннаах кылаатын киллэрбит киһиннэн ааҕабын. Өр сылларга норуот үөрэҕириитин сайыннарыыга уонна нэһилиэнньэ ортотугар иитэр-өйдөтөр, саҥаҕа, сайдыыга дьулуһарга уоттаах-күөстээх үлэни ыытан нэһилиэнньэ ортотугар убаастабылы ылбыта. Салҕыы эппиэттээх үлэлэргэ ананан дьоҕурдаах салайааччы быһыытынан үүнэн тахсыбыта.
1950-с сыллар ортолоругар Саха сиригэр алмаас промышленноһа сайдан эрэр кэмэ этэ. Мирнай куораты тутуу саҕаламмыта. Промышленнай регионы аһылыгынан хааччыйыы наадата үөскээбитэ.
ССКП Сунтаардааҕы райкомун секретардара Дмитрий Семенович Шепелев, Владимир Гаврильевич Павлов ити боппуруоһу быһаарарга анаан «Элгээйи» совхоһу тэрийэри ССКП обкомугар күүскэ туруорсубуттара. Ити боппуруос оройуону сайыннарыы биир кэскиллээх хайысхата этэ. ССКП Обкома оройуонтан киирбит инициативаны өйөөн, алмаас промышленноһын үлэһиттэрин аһылыгынан хааччыйарга анаан, «Элгээйи» совхоһу тэрийэр туһунан уураах ылыммыта. Онон 1957 сыллаахха муус устар 2 күнүгэр республикаҕа маҥнайгы эти-үүтү, оҕуруот аһын оҥорор аналлаах «Элгээйи» совхоз тэриллибитэ. Дириэктэринэн геолог идэлээх Журавлев Семен Максимович анаммыта. Ити улахан суолталаах түбэлтэ кэлин Петр Константинович Яковлев дьылҕатын эмиэ таарыйбыта. 1964 сыллаахха П.К. Яковлев совхоз директора С.М. Журавлев көрдөһүүтүнэн, ССКП райкомун рекомендациятынан «Элгээйи» совхоз парткомун секретарын эппиэттээх үлэтигэр талыллыбыта. Ити совхоз тэриллибитэ 7-с сыла этэ. Ол кэмҥэ совхоһу тэрийэр, техниканнан хааччыйар, үлэһиттэри, специалистары олохтуур, сүөһү, сылгы, бааһына кээмэйин улаатыннарар үлэ саҕаламмыт кэмэ этэ. Совхоз сайдыытын иккис саамай эппиэттээх кэмэ кэлбитэ. Билигин сүрүн сорук үлэ тэрээһинин салҕыы тупсаран, үлэ оҥорон таһаарыытын тупсарыы, онон государствоҕа эти, үүтү, оҕуруот аһын туттарыы кээмэйин үрдэтии, производстваны механизациялааһын, үлэ культуратын үрдэтии, производственнай, социальнай-культурнай объектары тутуу үлэтин күүһүрдүү сорук турара.
Ону олоххо киллэриитэ, биллэн турар, партийнай тэрилтэлэр оруоллара үрдүөхтээҕэ. Петр Константинович совхоз салалтатын кытары ыкса сыһыаны олохтоон, профсоюз, комсомол, о.д.а. общественнай тэритэлэр үлэлэрин илиитигэр ыксары ылан, көхтөөх үлэни ыыппыта. Дьон-сэргэ үлэҕэ сыһыана тупсан, коммунистическай үлэ ударнигын аатын ылар иһин, социалистическай куоталаһыыга кыайар иһин охсуһуу күөстүү оргуйбута. Бастыҥ үлэһиттэр слеттара, араас күрэхтэһиилэри ыыталлара.
Кэлин «Элгээйи» совхозка директордаабыт Н.Н. Павлов суруйбутунан 1960-67 сыллар «Элгээйи» совхоз муҥутаан сайдыбыт сыллара эбит (1964-1968 сылларга партком секретара П.К. Яковлев). Ити ыйыллыбыт кэмҥэ үүтү оҥорон таһаарыы 48500 центнертэн 57400 центнергэ диэри,эбэтэр 18,4%, эти оҥорон таһаарыы 12200 центнертэн12900 центнергэ диэри, эбэтэр 5,6% үрдээбит.
Ити сыыппара совхоз үлэһиттэрин сыралаах үлэлэрин, салайааччыларын сатабыллаах тэрээһиннэрин түмүгэр ситиһиллибитэ. Совхоз директора Журавлев С.М., партком секретара Яковлев П.К. ситиһиилээх үлэлэрин чаҕылхай кэрэһитинэн «Элгээйи» совхоз тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга үрдүк ситиһиилэрин иһин ыам ыйын 25 күнүгэр 1967сыллаахха ССРС үрдүкү сэбиэтин Укаһынан Ленин уордьанынан наҕараадаламмыта буолар.

Ол кэмҥэ П.К. Яковлев 1979 сылга диэри ССКП Сунтаардааҕы райкомун иккис сэкэритээринэн үтүө түмүктээхтик үлэлээбитэ. Мин оччолорго райсовет исполкомун бэрэссэдээтэлинэн үлэлии Абый оройуонуттан кэлбитим. Петр Константинович дьоҥҥо амарах сыһыаннаах, киһи быһыытынан боростуой буолан, миэхэ оройуоҥҥа саҥа үлэлии кэлбит киһиэхэ наадалаах боппуруостарга сүбэ-ама биэрэр буолара.
Оройуон ордук ханнык проблемалара сытыытык туралларын, үлэ-хамнас туругун түргэнник билэрбэр райсовет исполкомун бэрэсэдээтэлин быһыытынан үлэбин саҕалыырбар көмөлөспүт дьонтон биирдэстэрэ Петр Константинович этэ.
Биһиги чугастыы, истиҥ сыһыаммыт үлэ тас өттүгэр эмиэ салҕанара. Сорох бырааһынньык күннэригэр бииргэ сынньанар түгэннэр бааллара. Кини ыраас сиэрдээх-майгылаах, үрдүк культуралаах буолан, бырааһынньык остуолун киэргэтэрэ. Остуолга көрү-нары, көрдөөх кэпсээннэри сөбүлүүрэ. Аһыы утаҕы суолтатыгар эрэ кыратык ылынара. Ол оннугар хойуу чэйдээх, араас астаах-үөллээх остуолу ордорор этэ. Онон биһиги эдэр үлэһит сылдьаммыт үрдүк культуралаах, интеллигент сиэрдээх Петр Константинович курдук аҕа табаарыстарбытыттан сатаан олорор, үлэлиир, сынньанар муудараһыгар уһуйуллубут дьоллоохпут.
Петр Константинович Яковлев уопуттаах салайааччы буолан, ССКП Обкомун инструкторынан 3 сыл айымньылаахтык үлэлээн, биэнсийэҕэ тахсыбыта, сокуоннай сынньалаҥҥа барбыта.
Кини түбүктээх олоҕо үөрэппитинэн биэнсийэҕэ даҕаны олорон общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк кыттар. Сааһырдым диэн санаммакка, Дьокуускай куораттааҕы бэтэрээннэрин сэбиэттэригэр үлэтигэр кыттар.

Кини кэргэн, аҕа быһыытынан дьиэ кэргэттэригэр иһирэх сыһыаннаах. Тапталлаах кэргэнэ, биллиилээх учуутал Ирина Николаевналыын олус иллээхтик 56 сыл олорбуттара. Түөрт оҕону төрөтөн, иитэн-үөрэтэн үлэһит оҥорбуттара.
Петр Константинович биир саамай кутурҕаннаах түбэлтэтинэн тапталлаах уола Гоша үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьан хомолтолоохтук олохтон туораабыта. Георгий Петрович Саха сирин ыччатын интеллигенциятын инники күөнүгэр сылдьыбыта, кэскиллээх, чахчы даҕаны чаҕылхай, аныгылыы сайдам санаалаах ыччат этэ.
Билигин Петр Константинович үс кыыһын, элбэх сиэннэрин, хос сиэннэрин тапталларыгар угуттанан, кыһамньылаах харамталарыгар тирэҕирэн 100 сааһын бэлиэтииргэ бэлэмнэнэр. салалтата ити бэлиэ түгэни болҕомтоҕо ылан, сөптөөхтүк бэлиэтиэ диэн эрэнэбит.

Петр Константинович туох баар күүһүн-уоҕун, билиитин-көрүүтүн Сахатын сирэ сайдарыгар анаата.
Хомойуох иһин, билигин Улуу Кыайыы 80 сыллаах үбүлүөйүн тыыннаах көрсөр сэрии бэтэрээннэрэ бэрт аҕыйах киһи хаалла. Бүгүҥҥү кэмҥэ тыыннаах кэлбит Аҕа дойду сэриитин бэтэрээннэрэ достойнайдык чиэстэниэхтэрэ. Ол иһигэр ытык киһибит, Өрөспүүбүлүкэ уонна Россия дьиҥнээх патриота Петр Константинович Яковлев бу күҥҥэ тиийэн кэлбит дириҥ ис хоһоонноох олоҕо, үлэтэ-хамнаһа аныгы ыччакка үтүө холобур буолуохтаах.

Климент Егорович Иванов
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бочуоттаах олохтооҕо
2025с.муус устар ыйа.

Добавить комментарий Отменить ответ