Сунтаар улууһун Элгээйи орто оскуолатын 150 сыллаах юбилейыгар анаан

Ulus.Media сайтка 2025 с. алтынньы 24 к. тахсыбыт СӨ Бочуоттаах олохтооҕун К.Е. Иванов ыстатыйата.

Олоҥхо дойдута Сунтаарбыт биир кэрэ айылҕалаах, уйгу-быйаҥ сирдээх, былыр-былыргыттан саха дьоно ууһаан-тэнийэн үөскээбит, олох уустук, ыарахан боруоктарын атыллаан, саха норуотун үтүө үгэстэрин сайыннаран кэлбит сиринэн Элгээйи буолар.

Олоххо тардыһыылаах, үтүө-мааны дьонноох Элгээйи нэһилиэгин оскуолата төрүттэммитэ 150 сылын аны аҕыйах хонугунан улуус, нэһилиэк дьоно-сэргэтэ үөрэн-көтөн бэлиэтиэхтэрэ.

Түгэнинэн туһанан, Элгээйи орто оскуолатын үөрэнээччилэрин, учууталларын, техническэй үлэһиттэрин, бүттүүн улахан коллективы, араас сылларга Элгээйи оскуолатыттан билии-көрүү үтүөтүн иҥэриммит, майгы-сигили маанытыгар чочуллубут элбэх ахсааннаах үөрэнээччилэрин олох суолугар сирдээбит учууталлары тапталлаах оскуолаларын 150 сылынан эҕэрдэлиибин, кинилэргэ инники өттүгэр бары үтүөнү-кэрэни, салгыы үрдүк ситиһиилэри баҕарабын.

Сунтаар улууһугар 1875 сыл сэтинньи ый 1 күнүгэр маҥнайгы оскуола Элгээйигэ арыллыбыта. Оччолорго Элгээйи Сунтаар улууһун киинэ этэ. Маҥнайгы учууталынан, онтон сэбиэдиссэйинэн Арҕаа Хаҥаластан төрүттээх Сивцев Дмитрий Дмитриевич үлэлээбитэ.

Элгээйиттэн оччолорго улуус кулубата Георгий Петрович Терешкин, Элгээйи оскуолатын сэбиэдиссэйэ Дмитрий Дмитриевич Сивцев 1898 сыллаахха Париж куоракка буолбут Аан дойдутааҕы норуоттар Конгресстарыгар сахалартан бастакынан саха таҥаһын, культуратын экспонаттарын илдьэннэр быыстапкаҕа кыттыбыттара. Ол экспонаттар Аан дойду биллэр музейдарыгар тиксибиттэрэ.

Г.П.Терешкин, Д.Д.Сивцев

Өссө биир ураты түбэлтэннэн 1907-1913 сылларга Элгээйи оскуолатыгар учууталынан, сэбиэдиссэйинэн биллиилээх кыраайы үөрэтээччи Петр Хрисанфович Староватов үлэлээбитэ буолар. Кини үлэлиирин саҕана Элгээйи оскуолатын үлэтэ биллэрдик тупсубута, үөрэнээччилэр ахсааннара элбээбитэ, материальнай-техническэй базата бөҕөргөөбүтэ. Оччотооҕуга бэрт сэргэх оскуола дьиэтэ тутуллубута. Ону тас өттүнэн П.Х. Староватов кыраайы үөрэтээччи быһыытынан, Бүлүү өрүс үөһээ тардыыта күндү алмаас таастааҕын, нефтээҕин туһунан аан бастакынан билгэлээн, Санкт-Петербург нуучча географическай обществотыгар ити сир баайын чинчийэр-көрдүүр үлэни ыытар туһунан аан маҥнайгынан туруорсубута. Кэлин Бүлүү сүнньүгэр алмааһы көрдөөһүн үлэтэ ыытыллыбытыгар П.Х. Староватов Элгээйи оскуолатыгар үлэлии олорон ыыппыт суруктара сүрүн оруолу ылбыттара.

1949 сыл атырдьах ыйын 7 күнүгэр Сунтаар оройуонун Кириэстээх нэһилиэгэр Соколинай тумуска алмааһы булбут Г. Файнштейн кыраайы үөрэтээччи, Элгээйи оскуолатын сэбиэдиссэйэ П.Х. Староватовы манна улахан кылааттааҕын тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.

Мин бэйэм Элгээйигэ төрөөбүтүм, Элгээйи 7 кылаастаах оскуолатын 1952 сыллаахха бүтэрбитим. Элгээйи оскуолатыгар үөрэммит сылларбын күндүтүк саныыбын. Оскуолам Саха сиригэр бастакынан Үлэ Геройа буолбут П.Х. Староватов аатын сүгэр. Онтон оскуола турар уулуссатыгар оскуоланы төрүттээбит учуутал Д.Д. Сивцев үрдүк аата иҥэриллибитэ саамай сөптөөх уонна олохтоохтор онтон дуоһуйаллар.

150 сыл устатыгар Элгээйи оскуолатын республикаҕа киэҥник биллэр үөрэхтээһин, наука, культура үтүөлээх үлэһиттэрэ уонна норуот хаһаайыстыбатын араас салааларын кыахтаахтык сайыннарбыт, сайыннара сылдьар үрдүк таһымнаах специалистар, салайааччылар бүтэрбиттэрэ. Кинилэр үүнэллэригэр-сайдалларыгар төһүү күүс буолбут, биллэн турар, хас эмит сүүһүнэн дьоҥҥо билиини-көрүүнү иҥэрэн көччөх гынан көтүппүт күндү кыһалара – Элгээйи оскуолата буолар.

Кинилэр ортолоругар Бессонов Георгий Евдокимович – Социалистическай Үлэ Геройа, Семенов Григорий Трофимович – Саха сиринээҕи геологическай управление кылаабынай геолога, Социалистическай Үлэ Геройа, Шадринов Николай Васильевич – тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ, Иванов Прокопий Семенович – тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ, Давыдов Егор Алексеевич – мелиорация уонна уу хаһаайыстыбатын миниистирэ, Герасимов Прокопий Меркурьевич – мелиорация уонна уу хаһаайыстыбатын миниистирэ, Алексеев Василий Гаврильевич – экология уонна айылҕа харыстабылын миниистирэ, Егоров Егор Григорьевич – академик, Саха Республикатын правительствотын солбуйар бэрэссэдээтэлэ, онтон даҕаны атын элбэх государственнай сулууспа биллиилээх бэтэрээннэрэ, хаһаайыстыбаннай салайааччылар.

Ити көрдөрөрүнэн Элгээйи оскуолата кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ үрдүк таһаарыылаах үлэтэ республика сайдыытыгар дьоһуннаах кылааты киллэрбит эбит диэн бигэтик этиэххэ сөп.

П.Х.Староватов (1873-1957)

Элгээйи оскуолатын коллектива мин үөрэнэрим саҕаттан П.Х. Староватов сырдык аатын үрдүктүк тутара. Үөрэппит учууталларбын И.П. Игнатьевы, М.С. Григорьевы, И.С. Игнатьевы, Т.Е. Александровы, И.Н. Дмитриеваны, Р.П. Максимованы, оскуолам дириэктэрин Я.И. Алексеевы өйбөр-санаабар илдьэ сылдьабын, сылаастык саныыбын. Нуучча тылын олус талааннаах учуутал Иннокентий Петрович Игнатьев дьулуурдаахтык үөрэппитэ, нуучча тылыгар, литературатыгар тапталы иҥэрбитэ, нуучча литературатын ымпыгын-чымпыгын толору билэрэ биһигини, үөрэнээччилэри, сөхтөрөрө. Пушкин, Лермонтов, Маяковскай айымньыларын үрдүк пафостаахтык өйүттэн ааҕарын олус сөбүлүүр уонна мэлдьи кэтэһэр этибит.

Михаил Спиридонович Григорьев айылҕаттан бэриллибит талааннаах математика учуутала этэ. Кини билиитэ-көрүүтэ, тэҥнээһинэ киэҥин, кэпсээнэ элбэҕин иһин үөрэнээччилэрэ кинини таптаан “билии хаата” диирбит.

Элгээйи оскуолатын пионерскай актива. 1951 сыл

Оскуолаҕа пионерскай дружина күүскэ үлэлиирэ. Старшай пионербаһаатай Александров Прокопий Филиппович үлэни сатабыллаахтык тэрийэрэ. Хас нэдиэлэ ахсын пионерскай дружина линейката олус тэрээһиннээхтик, көстүүлээхтик барара. Оскуола уһун көрүдүөрүн устатын тухары көнө тардыы линейканнан кыһыл пионер хаалтыстаах оҕолор этэрээттэринэн турарбыт, горн, барабан арыаллаах дружина знамята тахсарын долгуйа көрөрбүт.

Этэрээттэр хамандыырдара бэрээдэк быһыытынан байыаннайдыы хааман тахсан чуолкайдык, дорҕоонноохтук арааппар биэрэллэрэ. Ол барыта холбоон пионердары ис туруктарын тардыналларыгар, бэрээдэктээх, чобуо буолалларыгар уһуйара. Элгээйи оскуолата миэхэ билии-көрүү эрэллээх акылаатын уурбута.

Сэрии кэннинээҕи сыллары ылан көрөр буоллахха, Элгээйи сэттэ кылаастаах, онтон орто оскуолатын дириэктэрдэринэн дьоҕурдаах учууталлар, талааннаах салайааччылар үлэлээбиттэрэ: Яков Иванович Алексеев, Петр Константинович Яковлев, Георгий Романович Кардашевскай, Иннокентий Егорович Томскай, Лука Григорьевич Никифоров уонна да атыттар. Кинилэр оскуола иитэр-үөрэтэр үлэтэ сайдыытыгар, материальнай-техническай базата үрдээһинигэр улахан кылааттарын киллэрбиттэрэ.

Опыттаах учууталлар Михей Иванович Осипов, Михаил Спиридонович Григорьев, Иван Степанович Игнатьев, Борис Николаевич Андреев, Семен Никифорович Гурьев, Александра Спиридоновна Руфова, Ирина Николаевна Дмитриева (Яковлева), Рея Павловна Максимова, Иван Герасимович Иванов (Уйбаан Нуолур), Ирина Иннокентьевна Томская, Ульяна Васильевна Попова, Вячеслав Павлович Попов, Михаил Иванович Егоров, Еремей Кузьмич Аввакумов уонна даҕаны атын үтүөлээх учууталлар үлэлээн ааспыттара.

Элгээйи оскуолатын 100 с. бэлиэтээһин

Урукку даҕаны дьылларга Элгээйи оскуолатын ситиһиилээх үлэтэ үрдүктүк тутуллара. 1980 уонна 2005 сыллардаахха Элгээйи оскуолатын 100 сыллаах, онтон 125 сыллаах юбилейдара оройуон иһинэн киэҥник бэлиэтэммиттэрэ.

Республика бастакы Президенэ М.Е. Николаев тыа сиригэр социальнай объектары тутууну Саха сирин сайдыытын хааччыйар тутаах боппуруос быһыытынан сыаналыыра. Ол туоһутунан 1990-с сылларга Бүлүү, Нам педучилищеларын, Чурапчы спортивнай оскуолатын, Үөһээ Бүлүү лицейын аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир таас дьиэлэрэ тутуллан дьэндэйбиттэрэ буолар.

Элгээйи оскуолатын 100 с. бэлиэтээһин

Ити хайысханы республика салайааччылара В.А. Штыров, Е.А. Борисов салҕаабыттара. Ол эрээри, оччотооҕу экономическэй кризис, ону тэҥэ бюрократизм содуллара оскуолалар тутууларын мэһэйдээбиттэрэ. Элгээйи саҥа оскуолатын тутуу ол кыһалҕаҕа ылларбыта. Оскуола 125 сыллаах юбилейын бэлиэтииргэ Элгээйи орто оскуолатын дьиэтэ эргэрэн аварийнай туруктааҕа. Онно саҥа оскуола дьиэтин тутууну түргэтэтэр туһунан кэпсэтии буолбута. Урукку олохтоох салайааччылар эттээн-мииннээн туруорсубаккалар, госплан уонна минфин бюрократиятыгар бэринэн, 90 миэстэлээх оскуола бырайыагын түргэнник оҥотторон,чэпчэки сыанаҕа туттарарга дьулуспуттарын, оскуола саҥа салалтата, улуус, нэһилиэк эдэр, аныгылыы көрүүлээх салайааччылара Лука Григорьевич Никифоров, Михаил Викторович Никифоров, Александр Николаевич Миронов сөбүлэспэтэхтэрэ. Саҥа 400 миэстэлээх оскуола бырайыагын оҥотторбуттара. Ол саҕана мин улуустан Ил Түмэҥҥэ депутат буола сылдьан өйөөбүтүм.

Ол эрээри республика сорох ведомстволара ситэ өйөөбөккөлөр оскуола тутуутун сыл аайы сыҕарытан испиттэрэ. Кинилэргэ В.А. Штыров Элгээйи оскуолатын тутуутун саҕалыыр туһунан 2008 сыллааҕы анал дьаһала даҕаны дьайбатаҕа.

Улуус салалтата, республика сайдыытыгар элбэхтик үлэлэспит, Сунтаартан төрүттээх госсулууспа ветераннарын Акимов А.К. биһиккини кытары кыттыһыннаран Элгээйи оскуолатын тутуу боппуруоһун Президент Е.А. Борисовка киллэрбитэ. Дьэ, ону республика Президенэ Егор Афанасьевич саамай сөптөөх уонна чуолкай быһаарыыны ылыммыта. Бастакытынан, Элгээйи оскуолатын тутуу 2012 сыллаах инвестиционнай бюджетыгар булгуччу киириэхтээх уонна 2,5 сылынан оскуола үлэҕэ киириэхтээх; иккиһинэн, оскуола оҕотун билиҥҥи уонна кэлэр сылларга ахсаанын учуоттаан, оскуола 400 миэстэҕэ аналлаах проегын 275 миэстэҕэ диэри аччатарга. Ону сваятын площадкатын кээмэйин уларыппакка эрэ үс этээс оннугар икки этээскэ уларытарга диэн быһаарыы ылыллыбыта. Бу оскуола тутуутун түргэтэтэргэ сөптөөх дьаһал этэ. Өссө дьон санаатын көтөхпүт, тутууну түргэтэтии кыымын сахпыт түгэнинэн Е.А. Борисов бэйэтинэн Элгээйигэ тиийэн оскуола тутуутун саҕалыырга “көмүс сваятын” түһэриитэ буолбута. Дьэ ити курдук общественность өр сыллаах күүстээх туруорсуута бюрократизмы уодьуганнаабыта. Элгээйи оскуолатын 275 миэстэлээх, аныгылыы көрүҥнээх таас дьиэтэ “Якутпроект” уопуттаах коллективын проегынан, “Саха Республикатын кэлэр көлүөнэ фондатын” үбүнэн 2012 сылга тутуута саҕаланан, 2014 сыл сэтинньи ыйыгар үлэҕэ киирбитэ.

Оскуола баай материальнай-техническай базалаах, бастыҥ үөрэтэр-иитэр үлэлээх республика киэн туттар оскуолатыгар тиийэ үүннэ.

Манна София Васильевна Игнатьева дириэктэрдээх, түмсүүлээх, үрдүк дьоҕурдаах педагогическай коллектив ситиһиилээх үлэтин бэлиэтиир тоҕоостоох.

Юбилейы көрсө Элгээйи оскуолатын төрүттээбит чулуу учууталлар Д.Д. Сивцев, П.Х. Староватов бюстара Элгээйигэ туруоруллан, үөрүүлээхтик арыллыбыттарын дьон-сэргэ кэрэхсээтэ.

Элгээйи оскуолатын 150 сыллаах юбилейын бэлиэтээһиҥҥэ сөптөөх үлэни республика үөрэҕириитин миниистирэ Нюргуна Афанасьевна Соколова ыытыа диэн эрэнэбит. Юбилей республика таһымыгар бэлиэтэнэрэ бастыҥ үлэлээх оскуола үлэтин уопутун тарҕатарга, бастыҥ ситиһиилээх учууталлары бочуоттуурга сөптөөх түгэн буолуо этэ.

Климент Иванов,

Элгээйи 7 кылаастаах оскуолатын 1952 сыллаах выпускнига

Мои посты об истории и культуре РС (Я):

Моргенштерн изменил свое имя на Николая Барамыгина в г. Олекминск!

Экскурсия по Музею Славы г. Вилюйска 07.12.2021 г.

Музей народной педагогики в с. Оросу Верхневилюйского улуса: как воспитать новое поколение в 21 веке

Видео экскурсии по Вилюйскому краеведческому музею им. П.Х.Староватова

«Хранители времени»: По следам государевых ямщиков

Юбилейный концерт театра коренных малочисленных народов Республики Саха «Гулун» — 30 лет !

Традиции, фольклор, игры, обычаи ямщиков Кытыл — Дюры

Музей «Ямщицкое подворье» в с. Синск Хангаласского улуса

Встреча с ансамблем «Реченька» в Синске! Июнь 2021 года!