Варвара Степанова, Нарияна Ренанто и Эркин Алексеев - виртуозы хомусисты мира!

Слева направо: Варвара Степанова, Альбина Дегтярева, Нарияна Ренанто, Эркин Алексеев. Фото с сайта газеты «Хангалас»

В Якутске с большим успехом прошел международный конкурс «Хомусист — виртуоз мира»! Вашему вниманию статья о конкурсе в «Российской газете», статьи о победителях конкурса Нарияне Ренанто и Эркине Алексееве и видео выступлений ансамбля «Айархаан», Нарияны и Эркина в моем Ютуб канале.

На сайте «Российской газеты»:

В Якутии определили лучших хомусистов мира
Девять хомусистов-виртуозов мира назвали в Якутске. 17 июня здесь завершился III Международный конкурс «Хомусист-виртуоз мира», который одновременно проходил в онлайн и офлайн формате.
За почетное звание в течение двух дней боролись 38 участников из девяти стран. Самой старшей конкурсанткой стала 82-летняя Бизьяа Хуухэндуу из Монголии. Варганом она владеет с четырех лет. Ее маленькому латунному инструменту, который достался от матери, целый век!
— Я играю традиционные монгольские народные мелодии, чем очень горжусь. Очень довольна и рада, что являюсь первым участником конкурса из Монголии, — сказала Хуухэндуу.

Варганист из Киргизии Султанбеков Кутманаалы сыграл на темир ооз комузе. Отличие этого музыкального инструмента — в мягком звучании и сбалансированном звуке. Его для Кутманаалы изготовил один из наилучших мастеров в Кыргызстане Бакыт Наржигитов.
Тувинская исполнительница Дамыран Айланмаа владеет не только металлическим хомусом, но и несколькими видами деревянных варганов. Традиционный тувинский демир-хомус имеет небольшой деревянный футляр в форме национальной обуви «кадыг идик».
Якутянка Арыйаана Михайлова исполнила произведение «Камлание на хомусе». Она отметила, что музыка хомуса обладает лечебным эффектом. Существует даже целое направление — хомусотерапия.
— Звуки лечат, когда хомусист достигает особого состояния сознания. Для полного погружения рекомендуется закрыть глаза, сделать три глубоких вдоха и выдоха, расслабиться и слушать душой, — поделилась Арыйаана.
В ходе первого тура участники конкурса исполнили по две композиции. В финал прошли 15 человек, среди которых профессиональное жюри и определило победителей. Ими стали Раджашекар Бимачар (Индия), Кутманаалы Султанбеков (Киргизия), Эркин Алексеев (Якутия), Варвара Степанова (Якутия), Гоукон Фукико (Япония), Евгений Сарыглар (Тыва), Вольф Янша (Австрия), Ма Гуо Гуо (Китай), Нарыйаана Ренанто (Якутия).
Лидером номинации «За лучшее традиционное исполнение» стала Бизьяа Хуухэндуу, приз «За лучшее современное исполнение» получил Ильдар Гимадиев из Башкорстостана, «За лучшую сценическую подачу» — представитель Алтая Алексей Чичаков.
— Словами не могу описать, что я сейчас чувствую. Радость переполняет, я всегда мечтал приехать в Якутию именно на этот конкурс. Будем развивать свои национальные инструменты и хомусы всего мира и дальше, — радовался Евгений Сарыглар.
Как отметил президент Международного общества варганистов, председатель жюри Франц Кумпла, оказалось достаточно сложно сравнивать и оценивать различные варганные школы.
— Мы охватили большой спектр участников, начиная от Австрии и заканчивая Японией, Индией. Пришли к мнению, что нам, членам жюри, впредь нужно еще плотнее работать над категоризацией разных национальных хомусных традиций, например, европейской, тюркской, индийской, — сказал Кумпл.
Напомним, изначально идея проведения конкурса принадлежит Якутии. Впервые он состоялся в 1991 году в рамках II международного конгресса-фестиваля варганной музыки. Во второй раз прошел в 2011 году во время VII фестиваля-конгресса. Инициатором проведения третьего конкурса стал глава Якутии Айсен Николаев.
— Проведение столь уникального мероприятия в третий раз на древней земле Олонхо подтверждает признание Якутии как центра варганной музыки мира, иллюстрирует трепетное отношение якутского народа к сакральному символу якутской национальной культуры — хомусу, является свидетельством государственной поддержки и сохранения уникальных культурных традиций народов России, — сказал Ил Дархан.
Можно сказать, что хомус в Якутии — главный народный инструмент. В республике создан и поддерживается властями единственный такого масштаба центр и музей хомуса народов мира. Конкурс проходил собственный путь становления, с каждым разом он становится важнее для сообщества варганистов.
Кстати, виртуозов-хомусистов предложили приравнять к заслуженным артистам республики. Идею внесут на рассмотрение главе республики.
Справка
III Международный конкурс «Хомусист-виртуоз мира» реализуется при поддержке Президентского фонда культурных инициатив. Организаторами являются правительство, министерство культуры и духовного развития Якутии, Музей и Центр хомуса народов мира в Якутске и Международное общество варгана.

Видео импровизации на хомусе участников и судей конкурса на Ысыахе Орто Дойду 18.06.2022 г.

О Нарыйане Ренанто вышла статья в газете «Хангалас»:

Нарыйаана Ренанто Аан дойду Чулуу хомусчутун аатын сүктэ!
Бэс ыйын 17-18 күннэригэр Дьокуускайга Саха Өрөспүүбүлүкэтэ автономияны ылбыта 100 сылын чэрчитинэн Аан дойдутааҕы хомусчуттар күрэхтэрэ ситиһиилээхтик буолан ааста.
Бу күрэх тоҕус кыайыылаахтарыгар «Аан дойду чулуу хомусчута» аат иҥэрилиннэ. Бу 39 аан дойду хомусчуттарын кытары күрэхтэһэн Хаҥалас Улахан Ааныттан төрүттээх СӨ култууратын туйгуна Нарыйаана Ренанто «Чулуу хомусчут» ааты сүктэ. Кыратык да билэр киһи быһыытынан тута сибээстэһэн биир дойдулаахтарын кытары үөрүүтүн үллэстэригэр көрдөстүм:
— Улахан күрэххэ ситиһиилээхтик кыттыбыппыттан олус үөрдүм, Сахам сирин хомуһун тыаһын билиһиннэрбиппиттэн астынным. Мин биэс саастаахпар эбээм ыскааптан ылан Уус Сэмэҥкэ хомуһун туттарбыта уонна аҕыйах охсууну көрдөрбүтэ. Ыал соҕотох оҕото буолан хомуһу доҕор оҥостубутум. Ийэм Григорьева Римма Моисеевна Дьокуускайга 2 нүөмэрдээх Искусство оскуолатыгар «Сэргэчээн» диэн ансаамбыллаах. Кыра эрдэхпиттэн саха төрүт култууратын кэрэхсиир этим.
Ийэм миигин бу оскуолаҕа аан дойду бастакы виртуоз-хомусчута Федора Семеновна Гоголева куруһуогар суруттарбыта. Онтон кынаттанан хомуһунан дьарыктанан барбытым. Саха тылын, литературатын, саха төрүт култууратын уруоктарын ис испиттэн сөбүлүүр этим. Оҕо эрдэхпиттэн итиниэхэ Стручкова Елизавета Терентьевна улахан өҥөлөөх. Ийэбин кытары араас фестивалларга Кытайга, Москваҕа, Германияҕа, Францияҕа, Чехияҕа уонна да атын сирдэргэ фестивалларга кыттан лауреат буолбутум, грант-при аатын ылбытым. Онтон университекка устудьуоннуу сылдьан Альбина Дягтеревалыын билсэн, «Айархаан» бөлөххө дьарыктанан, сайдан-үүнэн, хомус тардыытыгар араас дьикти кистэлэҥнэри билэн, бу Аан дойдутааҕы виртуоз-хомусчуттар күрэхтэригэр кытынным, Чулуу хомусчут аатын ыллым. Үөрүүм диэн «Айархаан» оскуолатын ааспыт Варвара Степанова, Эркин Алексеев эмиэ чулуу хомусчуттар ааттарын ыллылар!
«Айархаан» бөлөххө сылдьан араас аан дойдутааҕы фестивалларга, Экспо-быыстапкаларга даҕаны кытта сылдьан уопутурдубут, элбэҕи биллибит. Сахабыт хомуһун тыаһа уратытын, олус үчүгэйин өссө төгүл итэҕэйдибит. Өссө даҕаны үрдүк чыпчаалларга таһаарыахпыт диэн эрэнэбит. Хомуһум — мин олоҕум аргыһа!
— Ити күрэххэ ким хомуһунан оонньообуккунуй?
— Биллиилээх хомус ууһа Герасим Тарабукин охсубут хомуһунан оонньообутум. Олус бэрт!
— Нарыйаана, тус үлэҥ, олоҕуҥ туһунан быктара түс эрэ — билигин ханна үлэлиигин? Ыччаттардааххын?
— Мин Дьокуускайга Эстрада тыйаатырын артыыскатабын, «Айархаан» бөлөххө дьарыктанабын. Үс оҕо ийэтэбин. Күн солото суох киһибин. Үлэлиирбэр, айарбар усулуобуйа тэрийэр, миигин өйүүр бар дьоммор махтанабын!
— Кэпсээниҥ иһин махтал буоллун! Сахабыт хомуһун инникитин даҕаны аар-саарга аатырда тур, батыһааччылардаах буол!
(хаартыскаҕа түһэрдэ Владимир Григорьев).
Людмила Аммосова, газета «Хангалас»: https://ulus.media/article/61681

Об Эркине Алексееве в газете «Амма олого»:

Амма хомусчута Эркин Алексеев аан дойду чулуута буолла
Амма хомусчута Эркин Алексеев III норуоттар икки ардыларынааҕы күрэскэ «Аан дойду чулуу хомусчута» ааты ылла. Японияттан, Кытайтан, Австрияттан, Венгрияттан, Индияттан, Монголияттан, Кыргыстантан, Арассыыйа Тыватыттан, Челябинскайтан, Уфаттан, Алтайтан уонна Саха сириттэн барыта 38 кыттааччыттан маннык чыпчаал аакка 9 хомусчут тигистэ.
«Аан маҥнай хомуһу онус кылааска үөрэнэ сылдьан тутан, тардан көрбүтүм, дорҕоону таһаарбытым, устунан бэйэм үөрэнэн барбытым. Санкт Петербурга устудьуоннуу сылдьан оҕолортон уларсан оонньуурум, сыанаҕа тахсан саҕалаабытым. Бастакы кууруска сырыттахпына «Айархаан» бөлөх кэлэ сылдьыбытын олус сэҥээрэн көрбүтүм. Интэриниэт көмөтүнэн кинилэр оонньууларын кэлин да кэтээн көрөрүм. Ситиһиилэрим туһунан эттэххэ, 2017 сыллаахха өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэстэргэ Хаҥаласка ыччат күрэһигэр, Бүлүү ыһыаҕар, Мииринэйгэ ыччат ыһыаҕар, кэлин «Сааскы матыыптар» ыччат бэстибээлигэр кыайбытым.
Аан дойду үрдүнэн саамай үрдүк чыпчаал аакка үрдүк таһымнаах хас биирдии хомусчут дьулуһар буолуохтаах. Барытын сатаатым, баһылаатым диэн этэр кыаҕым суох. Толорооччу быһыытынан сайдан иһиэхпин баҕарабын. Өссө даҕаны саҥаттан саҥа айымньылары таһаарар, уобараһы айар, бырагырааманы бэлэмниир баҕалаахпын. Хомуһунан эмтээһин кэнники кэмҥэ сэҥээриини ылан эрэр. Маны эмиэ сайыннарар баҕалаахпын, ис турук, уйулҕа дьарыктарын тэрээһинигэр кыттааччыбын. Билигин сүүрбэччэ оробуочай хомустаахпын. Тааттаттан Эдуард, Герасим Тарабукиннар, Чурапчыттан Иван Намытаров, Сунтаартан Егор Тартаков, Кирилл Петров, онтон да атыттар хомустарыгар оонньуубун. Хомус быһа холоон 250 норуокка баар музыка былыргы тэрилэ буолар. Хас биирдии омукка хомус тус туһунан сайдар. Омук аайы оҥоһуута, матырыйаала, быһыыта — таһаата, дьүһүнэ, ону кытта дорҕооно, матыыба, тардар ньымалара атын буолар. Сахаларга уустар кылыһах дорҕоонугар чугаһатан оҥоро сатыыллар. Холобур, тувинецтар хомустарын иһиттэххэ истиэби көрүөххэ сөп. Этномузыколог, этнограф Эдуард Алексеев варган музыкатыгар аан дойду үрдүнэн ырыа матыыбынан, тэтиминэн, хомуһу тыла суох этитэр, саҥардар үс хайысханы быһааран турар. Сахаҕа бу барыта баар, ол иһин саха хомуһун атын омуктар үрдүктүк сыаналыыллар. Хаһыс да сылбын Кытай хомусчутун Ма Гуо Гуо оонньуурун сөбүлээн көрөбүн, бу да сырыыга эмиэ хайҕаатым. Кини үгэс буолбут ньыманы аныгылыы тыыннаан, тэтимнээн оонньуур уратылаах.
Улууспутугар хомуһу сайыннарыыга ситимнээх үлэ барарыгар хомус уустарыттан саҕалыахха, кинилэри бары өттүнэн өйүөххэ, үөрэхтэргэ, дьарыктарга ыытыахха наада дии саныыбын. Билигин Аммаҕа хомус ууһа Сатаҕайга Алексей Скрябин баар. Холобур, Майаҕа уус кыһата тутуллубута, баҕалаахтар манна кэлэн буор босхо үлэлииллэрэ, станоктары, анал тэриллэри туһаналлара уопут курдук буолуон сөп. Кэскиллээҕи санаан хомуһу оскуола оҕолоруттан саҕалыахха. Кыра хомусчуттарга өрөспүүбүлүкэҕэ импровизатордар, аан дойдуга виртуозтар баалларын билиһиннэрэн, интэриэһи тардан, көҕүтэн, күрэстэргэ кытыннаран, бириис туттаран хомусчуттары иитэн таһаарыахха. Саха омукка былыр да, билигин да болҕомто киинигэр куруук баар музыка тэрилин сиэпкэ укта сылдьан ханна баҕарар илдьэ сылдьыахха сөп. Анал музыка үөрэҕэ да суох киһи үөрэнэн, сайдыан сөп. Хомусчут дьарык эрэ көмөтүнэн оонньуур ньымата, таһыма үрдүүр. Үөһээ Бүлүүгэ ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээтим. Хомуска улууспутуттан икки киһи кытынна. Аммаҕа буолуохтаах Олоҥхо ыһыаҕар диэри хомусчуттарбыт элбээн, үүнэн — сайдан иһэллэригэр баҕарабын. Ыҥырдаллар эрэ дойдубар сүбэбинэн- амабынан көмөлөһөн, маастар кылааһы биэрэн үлэлэһэргэ бэлэммин. Ыһыах арыллыытыгар хомус үчүгэйдик көстүөн уонна иһиллиэн баҕарабын. Киргизияҕэ көс олохтоохтор аан дойдутааҕы оонньууларын арыллыытыгар 500 хомусчуту таһаарбыттара бэртээхэй көстүү этэ. Биир дойдулаахтарбар хомуһу истиҥ, таптааҥ уонна үөрэниҥ диэн баҕа санаабын этэбин,“ — диэн этэр Эркин Алексеев.
Алтана Артемьева
«Амма олоҕо» хаһыаттан: https://xn--80aaaambpp4b1d.xn--p1ai/article/61912

Желаю дальнейших успехов победителям конкурса!

Очень приятно, что хомус (варган), являющийся частью якутской национальной культуры и самоидентификации якутского народа, получает международное признание и в наше трудное время в Якутске прошел замечательный конкурс!

Мои посты о якутской культуре:

Детская песня «Куобах, куобах барахсан!» (Зайчик, зайчик миленький)

Видео концерта-презентации альбома «Дэриэбинэ» Буекки Бетуруебэ!

Онлайн-обсуждение фильма: «Михаил Николаев: Я благодарен своему народу»

«Тыгын Дархан» — мое личное мнение.

Jingle Bells по якутски!«Тесто-богатырь и Ала Могус» в 2011 году!

20-летие Википедии. Википедия по якутски!

Афанасий Афанасьев. Человек Солнца!

«Хранители времени»: По следам государевых ямщиков

Пресс-показ фильма «Миигин кытта үҥкүүлээ» (12+)

Совещание Южного кластера проекта «Музыка для всех»

Юбилейный концерт театра коренных малочисленных народов Республики Саха «Гулун» — 30 лет !